Nấm Candida trên da và những điều bạn cần biết

Nấm Candida trên da là một trong những vấn đề da liễu phổ biến nhất hiện nay, ảnh hưởng đến hàng triệu người trên toàn thế giới. Bệnh nấm Candida ở da không chỉ gây ngứa ngáy, khó chịu mà còn ảnh hưởng đến thẩm mỹ và chất lượng cuộc sống. Cùng Sebamed tìm hiểu nguyên nhân, triệu chứng và điều trị đúng cách sẽ giúp các bạn hiểu và biết cách kiểm soát tình trạng nhiễm nấm hiệu quả hơn.

Nấm Candida là gì? Đặc điểm nấm Candida trên da

Nấm Candida (tiếng Anh là Cutaneous Candidiasis) là tình trạng nhiễm nấm thuộc chi Candida gây ra, chủ yếu là Candida Albicans. Đây là một dạng nhiễm trùng nấm nông, chỉ ảnh hưởng đến lớp biểu bì và lớp hạ bì của da, không xâm lấn sâu vào các mô bên dưới.

Trong điều kiện bình thường, nấm Candida tồn tại hài hòa với hệ vi sinh vật khác trên da và niêm mạc. Tuy nhiên, khi cân bằng này bị phá vỡ, chúng có thể phát triển quá mức và gây ra các triệu chứng khó chịu.

Theo các nghiên cứu y học gần đây, tỷ lệ mắc nhiễm nấm Candida da đang có xu hướng gia tăng, đặc biệt trong bối cảnh lối sống hiện đại với nhiều yếu tố thuận lợi cho sự phát triển của nấm như môi trường ô nhiễm, stress, chế độ ăn uống không cân bằng và việc sử dụng kháng sinh quá mức khiến giảm đi tỉ lệ các vi sinh vật khác tạo môi trường cho nấm Candida phát triển.

Cơ chế hoạt động của nấm Candida trên da

Nhiễm nấm Candida da (cutaneous candidiasis) do loài nấm men Candida albicans gây ra, vốn thường trú tự nhiên trong cơ thể con người. Có thể nhiều bạn chưa biết, Candida Albicans là loài nấm men thuộc nhóm nấm lưỡng hình (Dimorphic Fungi), có khả năng tồn tại dưới hai hình thái:

• Dạng nấm men (Yeast form): Hình tròn, không gây bệnh trong điều kiện bình thường.
• Dạng sợi nấm (Hyphal form): Có khả năng xâm lấn mô, gây viêm và tổn thương da.

Khi hệ miễn dịch suy yếu hoặc môi trường da thay đổi (pH, độ ẩm, nhiệt độ), nấm Candida chuyển từ dạng cộng sinh sang dạng ký sinh, bắt đầu sinh sôi nhanh chóng và gây bệnh.

Sự khác biệt nấm Candida với các loại nấm da khác

Nấm Candida da có đặc điểm riêng biệt là thường xuất hiện tại các vùng da ẩm ướt, có nếp gấp, kèm theo tình trạng đỏ, ngứa và có thể có dịch tiết. Khi trên da người thì nấm Candida có các biểu hiện khác với các bệnh nấm da phổ biến khác như:

• Nấm da trơn (Tinea corporis): Thường có tổn thương hình vòng, viền rõ ràng
• Hắc lào (Tinea versicolor): Gây ra các vệt màu khác nhau trên da
• Lang ben (Tinea cruris): Tập trung ở vùng háng, bẹn

Nguyên nhân gây nhiễm nấm Candida

Suy giảm hệ miễn dịch là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến nhiễm nấm Candida da. Khi hệ miễn dịch hoạt động kém hiệu quả, khả năng kiểm soát sự phát triển của nấm Candida giảm sút, tạo cơ hội cho chúng sinh sôi bất thường.

Mất cân bằng hệ vi sinh vật da cũng là một yếu tố quan trọng. Da khỏe mạnh có một hệ sinh thái vi sinh vật cân bằng, bao gồm vi khuẩn có lợi giúp kiểm soát sự phát triển của nấm. Khi cân bằng này bị phá vỡ, nấm Candida có cơ hội phát triển mạnh.

Khi dưới tác động của các yếu tố dưới đây sẽ khiến nấm Candida phát triển mạnh mẽ hơn:

• Môi trường ẩm ướt và ấm áp là điều kiện lý tưởng cho sự phát triển của nấm Candida. Các vùng da có nếp gấp như kẽ ngón tay, ngón chân, nách, háng, dưới ngực thường tạo ra môi trường này.
• Tổn thương da tạo ra các cửa ngõ xâm nhập cho nấm. Các vết trầy xước nhỏ, da chẻ do khô, hoặc các tổn thương do bệnh da khác đều có thể trở thành điểm khởi phát cho nhiễm nấm Candida.
• Sử dụng kháng sinh dài ngày phá vỡ cân bằng vi sinh vật, giết chết cả vi khuẩn có lợi, tạo cơ hội cho nấm phát triển. Đây là lý do tại sao nhiều người bị nhiễm nấm Candida sau đợt điều trị kháng sinh.
• Yếu tố bệnh lý như bệnh tiểu đường cũng khiến nấm Candida phát triển mạnh hơn trên da người. Bệnh tiểu đường là một trong những yếu tố nguy cơ lớn nhất. Đường huyết cao tạo môi trường thuận lợi cho nấm phát triển, đồng thời suy giảm chức năng miễn dịch. Bệnh nhân tiểu đường có nguy cơ nhiễm nấm Candida cao gấp 3-4 lần người bình thường.
• Các bệnh suy giảm miễn dịch như HIV/AIDS, bệnh ung thư, các bệnh tự miễn làm suy yếu khả năng chống nhiễm trùng tự nhiên của cơ thể.
• Rối loạn nội tiết tố đặc biệt ở phụ nữ trong thời kỳ mang thai, tiền mãn kinh, hoặc đang sử dụng thuốc tránh thai chứa hormone.
• Thói quen vệ sinh cá nhân không phù hợp như tắm quá ít hoặc quá nhiều, không lau khô cơ thể sau khi tắm, sử dụng xà phòng có pH kiềm mạnh.
  Chế độ ăn uống không cân bằng với lượng đường tinh luyện cao, thiếu chất xơ và probiotics có thể làm tăng nguy cơ nhiễm nấm.
• Stress kéo dài suy yếu hệ miễn dịch, tạo điều kiện cho nấm Candida phát triển.
• Mặc quần áo bó sát, kém thông thoáng đặc biệt là đồ lót từ chất liệu synthetic tạo môi trường ẩm ướt, ấm áp thuận lợi cho nấm.
• Sống hoặc làm việc trong môi trường ẩm ướt như bể bơi, phòng tắm công cộng, hoặc các nghề nghiệp tiếp xúc với nước nhiều.
• Khí hậu nhiệt đới ẩm ướt tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của nấm.

Dấu hiệu nhiễm nấm Candida trên da người

Khi bị nhiễm nấm Candida da thì các bạn sẽ có một số dấu hiệu đặc trưng như:

• Phát ban đỏ là triệu chứng đầu tiên và phổ biến nhất của nhiễm nấm Candida da. Vùng da bị ảnh hưởng thường có màu đỏ tươi, ranh giới rõ ràng và có thể hơi sưng.
• Ngứa dữ dội là triệu chứng gây khó chịu nhất, thường tăng lên vào buổi tối hoặc khi tiếp xúc với nước. Cảm giác ngứa có thể kèm theo rát, buốt, đặc biệt khi bị trầy xước do gãi.
• Vảy trắng hoặc bong vảy da xuất hiện xung quanh khu vực bị nhiễm. Những vảy này thường mỏng, dễ bong ra và có thể để lại vết đỏ bên dưới.
• Mọc các mụn nước nhỏ xuất hiện quanh viền tổn thương chính, chứa dịch trong hoặc hơi đục.

Bên cạnh đó, như đã nói ở trên, nấm Candida rất thích phát triển ở các kẽ, khu vực ẩm ướt, ít ánh sáng, nên các vị trí góc khuất, các kẽ như kẽ móng tay, móng chân, bẹn, háng, âm đạo khi nhiễm nấm Candida sẽ có thêm một số dấu hiệu khác như:

• Nấm kẽ ngón tay, ngón chân gây ra tình trạng da mềm, trắng bệch, nứt nẻ và có mùi khó chịu. Da giữa các ngón có thể bị bong ra từng mảng.
• Nấm móng Candida làm móng tay hoặc chân trở nên dày, đổi màu vàng hoặc nâu, sần sùi và dễ gẫy. Vùng da quanh móng có thể sưng đỏ, đau khi chạm vào.
• Nấm vùng bẹn gây đỏ, ngứa và có thể lan rộng sang đùi, vùng sinh dục ngoài. Triệu chứng thường tăng nặng khi đổ mồ hôi hoặc mặc quần áo chật.

Trong một số trường hợp nặng hoặc kéo dài, các bạn có thể xuất hiện thêm:

• Mệt mỏi không rõ nguyên nhân
• Rối loạn tiêu hóa
• Thay đổi tâm trạng, dễ cáu gắt
• Giảm khả năng tập trung

Các thể bệnh nấm Candida da thường gặp ở người

Nấm kẽ ngón (Candidal Interdigital Infection)

Đây là dạng phổ biến nhất của nhiễm nấm Candida da, thường gặp ở:

• Kẽ ngón chân: Đặc biệt là kẽ ngón chân thứ 4 và 5, nơi thường ẩm ướt nhất
• Kẽ ngón tay: Phổ biến ở những người thường xuyên tiếp xúc với nước

Triệu chứng đặc trưng của nấm kẽ ngón Candida là làn da vùng nhiễm nấm trắng, mềm, nứt nẻ, có mùi hôi đặc trưng và ngứa dữ dội. Nếu không được điều trị kịp thời, có thể dẫn đến nhiễm trùng thứ phát do vi khuẩn.

Nấm móng Candida (Candidal Onychomycosis)

Nấm móng do Candida khác với nấm móng do nấm sợi Dermatophyte ở một số điểm như là nấm móng Candida thường bắt đầu từ lớp da quanh móng rồi mới gây viêm vùng quanh móng. Lớp móng nhiễm nấm có thể viêm thành các lớp móng khác nhau nhưng ít khi bị dày sừng lên quá mức.

Việc điều trị nấm móng Candida thường đòi hỏi thời gian dài và cần kiên trì để tránh tái phát.

Nấm vùng có nếp gấp 

Nhiễm nấm Candida tại các vùng có nếp gấp (tiếng Anh gọi là Candidal Intertrigo) sẽ xuất hiện tại các vùng da có nếp gấp như:

• Dưới ngực: Phổ biến ở phụ nữ có ngực to
• Nách: Đặc biệt khi đổ mồ hôi nhiều
• Háng và vùng bẹn: Có thể lan sang đùi trong
• Dưới bụng: Ở người béo phì

Triệu chứng điển hình là da đỏ, ẩm ướt, có thể có dịch tiết và mùi khó chịu. Viền tổn thương thường có các mụn nước nhỏ.

Nhiễm nấm Candida lan rộng (Disseminated Cutaneous Candidiasis)

Nhiễm nấm Candida lan rộng là một dạng nhiễm nấm Candida nghiêm trọng. Trong đó nấm lan rộng khắp cơ thể và ảnh hưởng đến nhiều vùng da cũng như có thể xâm lấn vào các cơ quan nội tạng. Khác với nhiễm nấm Candida da thông thường chỉ khu trú tại một vài vùng, dạng lan tỏa này có thể xuất hiện đồng thời ở nhiều vị trí trên cơ thể.

Tình trạng này thường gặp nhất ở các đối tượng:

• Trẻ sơ sinh có hệ miễn dịch chưa hoàn thiện
• Người suy giảm miễn dịch nặng
• Bệnh nhân đang điều trị hóa chất hoặc xạ trị

Bệnh có thể lan rộng khắp cơ thể và cần điều trị tích cực để tránh biến chứng nghiêm trọng.

Cách chẩn đoán nấm Candida trên da

Khi đi khám, các bác sĩ sẽ căn cứ vào chẩn đoán hình ảnh và các kết quả xét nghiệm để có thể kết luận về tình trạng nhiễm nấm Candida da của bệnh nhân.

Thăm khám trực tiếp là bước đầu tiên và quan trọng nhất. Bác sĩ da liễu sẽ:

• Quan sát đặc điểm tổn thương: vị trí, hình dạng, màu sắc, ranh giới
• Đánh giá mức độ lan rộng và các triệu chứng kèm theo
• Hỏi về tiền sử bệnh, các yếu tố nguy cơ

Các dấu hiệu đặc trưng giúp bác sĩ nghi ngờ nhiễm nấm Candida bao gồm:

• Tổn thương đỏ, ranh giới rõ với các mụn vệ tinh xung quanh
• Vị trí nhiễm nấm ở vùng ẩm ướt, có nếp gấp
• Ở một số người có xuất hiện thêm triệu chứng ngứa, rát đặc trưng

Bên cạnh đó, các bác sĩ cũng có thể yêu cầu các bạn làm thêm các xét nghiệm cận lâm sàng như:

• Soi trực tiếp (KOH test): Lấy mẫu vảy da, móng hoặc dịch từ tổn thương, xử lý với dung dịch KOH 10-20% rồi soi dưới kính hiển vi. Sẽ thấy các nấm men hình oval và sợi nấm giả (pseudohyphae) đặc trưng của Candida.
• Nuôi cấy nấm: Đây là tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán xác định. Mẫu bệnh phẩm được nuôi cấy trên môi trường nhân tạo. Kết quả có thể mất 1-2 tuần nhưng sẽ cho kết quả xác định chính xác loài nấm và xác định được độ nhạy với thuốc kháng nấm. Từ đó, xác định được loại nấm Candida bạn nhiễm và phương thức điều trị cho kết quả tốt nhất.

Trong một số trường hợp, các bác sĩ có thể sử dụng thêm PCR kết hợp. Tuy nhiên, đây là kỹ thuật tiên tiến, cho kết quả nhanh, chính xác nhưng chi phí cao và cần máy móc hiện đạ nên vẫn chưa phổ biến rộng rãi ở nhiều cơ sở khám chữa bệnh, bệnh viện.

Việc chẩn đoán phân biệt chính xác sẽ không nhầm lẫn sang các chứng bệnh da khác có triệu chứng tương tự như:

• Viêm da tiếp xúc: Thường có tiền sử tiếp xúc với chất gây dị ứng, tổn thương có ranh giới tương ứng với vùng tiếp xúc.
• Chàm: Tổn thương thường đa hình (sưng, mụn nước, vảy), có tính chất mãn tính tái phát.
• Vẩy nến: Có vảy bạc trắng đặc trưng, hiện tượng “giọt sáp” và “lớp màng mỏng” khi gỡ vảy.
• Nấm sợi đa bào: Thường có dạng vòng tròn, viền rõ ràng, trung tâm có thể bình thường.

Điều trị nấm Candida trên da

Khi điều trị nấm Candida trên da, thuốc bôi kháng nấm là lựa chọn đầu tiên được các bác sĩ kê cho các trường hợp nhẹ đến vừa:

Nhóm Azole:

• Clotrimazole 1%: Bôi 2 lần/ngày trong 2-4 tuần. Hiệu quả cao, ít tác dụng phụ
• Miconazole 2%: Có thêm tác dụng kháng vi khuẩn, phù hợp khi có nhiễm trùng hỗn hợp
• Ketoconazole 2%: Hiệu quả tốt, có thể gây kích ứng da ở một số người
• Econazole 1%: Ít gây kích ứng, thích hợp cho da nhạy cảm

Nhóm Polyene: Thường ưu tiên Nystatin an toàn, ít tác dụng phụ, nhưng hiệu quả thấp hơn nhóm Azole. Nhóm Polyene thường dùng cho trẻ em hoặc phụ nữ có thai

Nhóm khác: Bao gồm Ciclopirox 1% có tác dụng chống viêm thêm và Terbinafine 1% có hiệu quả cao với nấm kẽ ngón.

Cách sử dụng thuốc bôi hiệu quả là các bạn thực hiện theo quy trình sau:

• Làm sạch và lau khô vùng da bị nhiễm
• Bôi thuốc mỏng đều, vượt ra ngoài vùng tổn thương khoảng 2-3cm
• Tiếp tục điều trị thêm 1-2 tuần sau khi triệu chứng hết
• Không dùng băng che kín vùng bôi thuốc

Trong một số trường hợp, các bác sĩ sẽ kê thêm thuốc uống kháng nấm khi bệnh nhân nhiễm lan rộng nhiều vị trí, nấm móng, bị suy giảm miễn dịch hoặc tái phát nhiều lần. Thêm nữa, trong điều trị nấm móng do Candida các bạn có thể sẽ phải điều trị ít nhất trong 3-6 tháng, kết hợp cả thuốc uống và bôi. Có thể các bạn sẽ cần can thiệp cắt bỏ phần móng bị nhiễm.

Vậy nên, các bạn theo dõi điều trị thấy có tình hình cải thiện như giảm ngứa, vùng nấm co lại, không có tổn thương mới xuất hiện thì các bạn hoàn toàn yên tâm đến cuối lộ trình. Nếu tình hình không cải thiện sau 2 tuần điều trị, bị tái phát trong 1 tháng sau khi ngừng thuốc hoặc có tác dụng phụ xuất hiện thì các bạn cần cân nhắc báo bác sĩ đổi phác đồ điều trị.

Trong quá trình điều trị, các bạn lưu ý, đặc biệt phải giữ vệ sinh sạch sẽ quần áo, giặt và phơi dưới ánh nắng mặt trời. Bên cạnh đó, sử dụng sữa tắm không xà phòng, pH 5.5 cân bằng pH da, tránh da tiếp xúc với hóa chất, tẩy rửa nhiều để tránh tình trạng nặng hơn.

Cách phòng ngừa nấm Candida tái phát

Để phòng ngừa nhiễm nấm Candida các bạn lưu ý những điểm sau:

Vệ sinh cá nhân hàng ngày

Việc duy trì vệ sinh cá nhân đúng cách là nền tảng quan trọng nhất để phòng ngừa nhiễm nấm Candida. Bạn nên tắm hàng ngày với nước ấm và xà phòng có pH trung tính 5.5, đặc biệt chú ý lau khô hoàn toàn cơ thể sau khi tắm. Các vùng nếp gấp như kẽ ngón tay, ngón chân, nách, dưới ngực, vùng bẹn và dưới bụng cần được lau khô kỹ lưỡng vì đây là những nơi dễ tích tụ độ ẩm.

Sản phẩm tham khảo: Sữa rửa mặt & tắm toàn thân Sebamed.

Việc cắt móng tay, chân ngắn và sạch sẽ cũng rất quan trọng, tránh cắn móng hoặc xé da quanh móng để không tạo cửa ngõ cho nấm xâm nhập.

Lựa chọn trang phục thoải mái

Trang phục đóng vai trò quan trọng trong việc tạo môi trường thuận lợi hoặc bất lợi cho sự phát triển của nấm Candida. Bạn nên ưu tiên các chất liệu tự nhiên như cotton, linen thay vì vải synthetic vì chúng có khả năng thấm hút mồ hôi và thông thoáng tốt hơn. Tránh mặc quần áo quá bó sát, đặc biệt là đồ lót, và thay đổi chúng hàng ngày hoặc ngay khi bị ướt do mồ hôi. Đối với giày dép, hãy chọn những đôi có độ thông thoáng tốt, thay tất/vớ mỗi ngày và không đi chung giày dép với người khác để tránh lây nhiễm.

Chế độ ăn uống cân bằng

Chế độ dinh dưỡng có ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng miễn dịch và môi trường thuận lợi cho nấm Candida. Bạn cần hạn chế tối đa các thực phẩm chứa đường tinh luyện như kẹo, bánh ngọt, nước ngọt vì đường là nguồn dinh dưỡng yêu thích của nấm. Thay vào đó, hãy tăng cường rau xanh, trái cây tươi và các thực phẩm chứa probiotics như sữa chua không đường, kimchi, dưa chua lên men để duy trì cân bằng vi sinh vật có lợi. Việc uống đủ nước mỗi ngày cũng giúp cơ thể loại bỏ độc tố và duy trì độ ẩm cần thiết cho da.

Sử dụng thuốc một cách thận trọng

Việc sử dụng thuốc không đúng cách, đặc biệt là kháng sinh và corticoid, có thể phá vỡ cân bằng vi sinh vật tự nhiên và tạo điều kiện cho nấm Candida phát triển. Bạn tuyệt đối không nên tự ý sử dụng kháng sinh mà phải tuân theo chỉ định của bác sĩ, uống đúng liều lượng và đủ thời gian điều trị. Tương tự, việc sử dụng thuốc corticoid cũng cần được kiểm soát chặt chẽ bởi chuyên gia y tế. Khi phải dùng những loại thuốc này, bạn nên bổ sung thêm probiotics để duy trì cân bằng hệ vi sinh vật.

Thói quen sinh hoạt lành mạnh

Lối sống tích cực và thói quen sinh hoạt tốt góp phần quan trọng trong việc tăng cường sức đề kháng tự nhiên. Sau khi tập thể dục, bạn nên tắm ngay và thay quần áo thể thao ướt đổ mồ hôi, không ngồi lâu trên các dụng cụ tập ướt và luôn mang dép khi đi trong phòng tập. Giấc ngủ chất lượng từ 7-8 tiếng mỗi đêm trong phòng ngủ khô thoáng, sạch sẽ cũng giúp cơ thể phục hồi và tăng cường miễn dịch. Việc thay ga gối thường xuyên không chỉ đảm bảo vệ sinh mà còn giảm nguy cơ tích tụ vi khuẩn và nấm.

Theo dõi và phát hiện sớm

Việc tự theo dõi tình trạng da hàng ngày giúp phát hiện sớm các dấu hiệu nhiễm nấm để có biện pháp xử lý kịp thời. Bạn nên quan sát da mỗi ngày, đặc biệt chú ý đến các vùng dễ bị nhiễm nấm như kẽ ngón tay chân, nách, vùng bẹn, và ghi nhận bất kỳ thay đổi bất thường nào. Những dấu hiệu cần lưu ý bao gồm ngứa kéo dài không rõ nguyên nhân, da đỏ bong vảy, mùi khó chịu từ da hoặc thay đổi màu sắc, tính chất móng tay chân. Khi các triệu chứng kéo dài trên một tuần, tái phát nhiều lần, hoặc bạn thuộc nhóm có yếu tố nguy cơ cao, hãy đến gặp bác sĩ chuyên khoa da liễu để được tư vấn và điều trị phù hợp.

Có thể thấy, nấm Candida vốn thường có trên da và thường không quá nguy hiểm nhưng khi phát triển mạnh sẽ gây phiền toái và dễ tái phát. Việc điều trị sớm và chăm sóc da đúng cách giúp ngăn ngừa biến chứng, cải thiện chất lượng cuộc sống. Hi vọng, với bài viết Nấm Candida trên da và những điều bạn cần biết của Sebamed đã mang đến những thông tin hữu ích gửi các bạn tham khảo.